کامران طباطبایی دیبا؛ پیشگام معماری مدرن ایران

کامران دیبا در کارهایش به اصول اجتماعی معماری، که خود آن را «معماری انسانی» می نامد، اهمیت بسیاری می دهد. او معتقد بود که معماری باید در خدمت مردم و جامعه باشد، نه تنها به عنوان هنر ساخت، بلکه به عنوان ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی. علاقه او به طراحی شهری و محوطه سازی نیز ریشه در همین تفکر دارد.

دیبا اعتقاد داشت که معماری او باید با محیط و فرهنگ بومی در هم بیامیزد تا ساختمان ها هم نوآور باشند و هم به فرهنگ و بافت شهری ایران احترام بگذارند. به جای تصرف محیط، او به دنبال ایجاد فضاهایی بود که هم سو با اطراف خود باشند و در عین حال به نیازهای جامعه شهری مدرن پاسخ دهند. این درهم آمیزی محیط و معماری، آثار او را در عین بدیع بودن، آشنا و نزدیک به احساسات بومی مردم ساخته است.

دیبا در کارهایش به ویژه در استفاده از عناصر بومی، ساختاری را در معماری پیاده می کرد که آن ها را به شیوه های اصیل و بی همتا زنده می کرد. او اعتقاد داشت که معماری باید با احترام به سنت های فرهنگی شکل بگیرد، چراکه زیرپا گذاشتن سنت ها باعث نارضایتی و واکنش منفی می شود. او بر این باور بود که برخی سنت ها به صورت «آگاه» و برخی دیگر «نا آگاه» تأثیرگذارند و معماری انسانی واقعی باید نیازهای آشکار و پنهان افراد را در نظر بگیرد. به اعتقاد دیبا، اگر معماری با سنت ها و خواسته های مردم هماهنگ نباشد، نمی تواند «معماری انسانی» را محقق کند.

دیبا همچنین بر این باور بود که برای بهبود زندگی مردم، باید به سمت طراحی ساختمان های عمومی و فرهنگی رفت، نه ساخت خانه های خصوصی. این نگرش در دوران فعالیت حرفه ای او در ایران به خوبی نمایان است، و او همواره به دنبال یافتن راه هایی برای تأمین نیازهای جامعه از طریق معماری بود، به ویژه از طریق پروژه های شهرسازی و طراحی فضاهای عمومی.

آثار برجسته کامران دیبا پیش از انقلاب ۱۳۵۷

پارک شفق و فرهنگسرای شفق
کامران دیبا کار حرفه ای خود را با طراحی پارک شفق در محله یوسف آباد تهران آغاز کرد. فرهنگسرای شفق، اولین فرهنگسرای ایران، در این مجموعه قرار دارد؛ زیرا برای نخستین بار بود که فضایی برای اجرای فعالیت های فرهنگی مختلف در کنار هم طراحی شد. مسیرهای پارک به گونه ای طراحی شده اند که ادامه ای طبیعی از پیاده روهای اطراف هستند و عابران می توانند از میان آن عبور کنند. گودالی که اکنون به فضای بازی کودکان تبدیل شده، پیش از ساخت پارک، محل دفع زباله بود. پل های پارک بر اساس معماری پل های اصفهان طراحی شده اند و نرده های روی آن نیز از نرده های جایگاه سالن تئاتر الهام گرفته اند.

موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر تهران، یکی دیگر از آثار برجسته کامران دیبا، در ضلع غربی بوستان لاله (پیشتر پارک فرح) قرار دارد. این موزه با هدف «جمع آوری هنر روز و ارائه آن به عموم» ساخته شد و بخش عمده هزینه ساخت آن از سوی شرکت ملی نفت ایران تأمین شد. معماری موزه، تلفیقی از سنت و مدرنیته است که عناصر معماری ایرانی و غربی را در خود جای داده است. سقف های نیم هلالی آن یادآور بادگیرهای سنتی ایران هستند، و این موزه در فضایی به مساحت تقریبی ۲۰۰۰ متر مربع، برای گردآوری آثار هنری ایران طراحی شده است.

در طراحی داخلی موزه، گالری ها حول یک فضای مرکزی مانند موزه گوگنهایم نیویورک قرار گرفته اند. راهروها به زیرزمین متصل شده و از آنجا به فضای داخلی بوستان لاله امتداد می یابند. حوض آب طولانی کنار گالری به حوض های خانه های ایرانی اشاره دارد و در عین حال مانع دیداری ایجاد نمی کند. همچنین، حوض روغن در مرکز گالری، اثر هنری نوریوکی هاراگوچی، نمادی از حوض آب در وسط خانه های ایرانی است.

باغ موزه نیز بر اساس ویژگی های باغ های ایرانی طراحی شده است و شامل مجسمه هایی از هنرمندان برجسته قرن بیستم مانند رنه ماگریت، آرنالدو پومودورو، ادوآردو چیلیدا، هنری مور، ماکس ارنست، ماکس بیل، آلبرتو جاکومتی و پرویز تناولی می باشد. این موزه، یکی از ارزشمندترین مجموعه های هنر مدرن و معاصر در جهان خارج از اروپا و آمریکای شمالی است.