در اواخر دهه‌ی 40 شمسی، تهران به عنوان میزبان هفتمین دوره بازی‌های آسیایی که در شهریور 1353 برگزار شد، انتخاب گردید. این رویداد نقطه عطفی برای ایران محسوب می‌شد، زیرا برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد. در این دوره، بیش از 3000 ورزشکار از 25 کشور آسیایی به تهران آمدند که تا آن زمان بیشترین شمار شرکت‌کنندگان در تاریخ بازی‌های آسیایی بود.
برای میزبانی این رویداد عظیم، نیاز به زیرساخت‌های جدیدی احساس می‌شد. مجموعه ورزشی آزادی به عنوان میزبان اصلی بازی‌ها احداث گردید، اما این تنها مجموعه‌ای نبود که برای این هدف ساخته شد. یکی دیگر از ورزشگاه‌های مهم این رویداد، ورزشگاه تختی (فرح‌آباد سابق) بود که طراحی آن به دکتر جهانگیر درویش، یکی از برجسته‌ترین معماران ایرانی سپرده شد.
زندگی‌نامه جهانگیر درویش
جهانگیر درویش، متولد سال 1312 در ورامین، از معماران برجسته و پیشرو در طراحی سازه‌های مدرن در ایران است. وی دوران ابتدایی خود را در مدرسه ادب تهران و دبیرستان را در مدرسه البرز گذراند. علاقه او به معماری از دوران کودکی آشکار بود. به گفته خودش، از کلاس ششم به نقشه‌کشی ساختمان‌ها علاقه‌مند شد و در تابستان‌ها نزد معماران کارآموزی می‌کرد.
تحصیلات آکادمیک جهانگیر درویش در رشته معماری در دانشگاه تهران آغاز شد، اما پس از یک سال تحصیل در این دانشگاه، تصمیم گرفت برای تکمیل آموزش خود به ایتالیا مهاجرت کند. وی در دانشگاه‌های معتبر ایتالیا از جمله پلی‌تکنیک تورینو در مقطع دکتری تحصیل کرد و در نهایت به عنوان یکی از برجسته‌ترین معماران ایرانی در سطح بین‌المللی شناخته شد.
دکتر جهانگیر درویش در 6 آذرماه 1403 در سن 91 سالگی درگذشت.
طراحی ورزشگاه تختی
جهانگیر درویش در سال 1345 مأموریت طراحی ورزشگاه 30 هزار نفری تختی را پذیرفت. این پروژه که به منظور استفاده در بازی‌های آسیایی طراحی شده بود، اهداف و الزامات خاصی داشت که شامل موارد زیر می‌شد:
- تامین نیازهای ورزشی شهر تهران با تأکید بر حضور زنان در فعالیت‌های ورزشی.
- طراحی سازه‌ای مدرن با استفاده از جدیدترین تکنیک‌ها و مصالح روز دنیا.
- قابلیت گسترش مجموعه برای دهه‌های آینده.
ویژگی‌های معماری ورزشگاه تختی
ورزشگاه تختی به شکل نعل‌اسبی طراحی شده است. جایگاه اصلی تماشاگران در سمت غرب قرار گرفته تا در هنگام مسابقات (که معمولاً بعدازظهر برگزار می‌شد)، تماشاگران در جهت مخالف تابش نور خورشید بنشینند. این طراحی خلاقانه باعث شد شرایط نوری برای همه تماشاگران برابر باشد.
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته ورزشگاه، استفاده از سازه‌های کابلی بود. سقف این ورزشگاه با دهانه‌ای به طول 245 متر، بیش از دو سوم جایگاه تماشاگران را پوشش می‌داد. این طرح بر اساس تز دکترای جهانگیر درویش طراحی شد و توجه بسیاری از مجلات تخصصی معماری را جلب کرد. به عنوان نمونه، در سال 1968 مقاله‌ای درباره این سازه در مجله Bauen und Wohnen منتشر شد.
فضاسازی و امکانات جانبی
در طراحی داخلی ورزشگاه، از طاق‌های مدرن‌شده الهام گرفته شده بود که تداعی‌کننده معماری سنتی ایران و فضای بازارهای ایرانی بود. این طاق‌ها به شکل متنوع در طول مسیر قرار داشتند و حسی از حرکت و پویایی به فضا می‌بخشیدند. همچنین، ارتباط بین بخش‌های مختلف ورزشگاه به گونه‌ای طراحی شده بود که تداخل بین مسیرهای تماشاگران، ورزشکاران و جایگاه ویژه به حداقل برسد.
زیر جایگاه اصلی، یک سالن ژیمنازیوم طراحی شد که امکان استفاده از مجموعه در تمام فصول سال را فراهم می‌کرد. این سالن با پوششی کابلی ساخته شده و حدود دو متر بالاتر از سطح همکف قرار داشت.
سایر پروژه‌های جهانگیر درویش
جهانگیر درویش علاوه بر پروژه‌های بزرگ در ایران، در سطح بین‌المللی نیز فعالیت‌های چشمگیری داشت. یکی از اولین پروژه‌های او در خارج از کشور، طراحی کارخانه مرسدس بنز در ایتالیا بود. در این پروژه، او از شکل‌های مقاوم در طبیعت الهام گرفت تا سازه‌ای پایدار و کارآمد طراحی کند. این طرح به قدری مورد توجه قرار گرفت که در نهایت علاوه بر دستمزد، یک خودروی مدل SE 300 کوپه نیز به عنوان هدیه دریافت کرد.
از دیگر پروژه‌های مهم او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طراحی و نظارت بر اجرای مرکز تفریحی Fame City در آمریکا.
- طراحی چندین نمایندگی فروش خودروهای کرایسلر، تویوتا، مزدا، جیپ و رنو در آمریکا.
- طراحی ویلاهای مدرن مانند ویلا مکینتاش و خانه Chevy Chase.
تحصیلات
- دوره مقدماتی معماری: دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران (1332-1334)
- دوره تکمیلی معماری: دانشگاه رم (1334-1336)
- دکترای معماری: دانشگاه پلی‌تکنیک تورین (1336-1341)
محل فعالیت
- مؤسسه معماری درویش: ایران (از سال 1344)
- آتلیه معماری درویش: ایران (از سال 1962)
- عضویت حرفه‌ای در نظام معماران ایتالیا: از سال 1964
دسته‌بندی پروژه‌ها
فعالیت‌های اصلی وی از سال 1341 تاکنون در ایران، ایتالیا و آمریکا در قالب پروژه‌های زیر انجام شده است:
1. ایران
الف. آموزشی
- طراحی مراکز تربیت معلم (اجرا نشده) (1344-1354)
- مؤسسات آموزشی ملی دریای خزر، مازندران (اجرا نشده) (1354-1357)
- برنامه‌ریزی و طراحی سایت دانشگاه علوم، ایلام (1375)
ب. ارتباطات
- طراحی و ساخت مراکز رادیو و تلویزیون (تهران، بندرعباس، شیراز، تبریز، رضائیه) شامل سالن‌های تولید، لابراتوار فیلم، آرشیوها و امکانات رفاهی (1342-1357)
- شبکه آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش، تهران (اجرا نشده) (1354)
ج. فرهنگی و ورزشی
- مجموعه ورزشی تختی تهران (استادیوم 30 هزار نفری با سقف کابلی) (1346)
- آمفی‌تئاتر روباز صداوسیما، شیراز (1355)
- آمفی‌تئاتر روباز پرسپولیس (1356)
د. پروژه‌های خاص
- طراحی و اجرای لابراتوار فیلم و انیمیشن برای صداوسیما (1345-1357)
- تدوین کدهای ساختمانی برای وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری تهران (1371-1374)
هـ. مسکونی
- نظارت بر ساخت 2000 واحد آپارتمانی برای کارکنان رادیو و تلویزیون ملی ایران (1353-1357)
- همکاری با کاندیلیس فرانسه در طراحی سیستم‌های پیش‌ساخته (تورین، ایتالیا)
و. رقابت‌ها
- طراحی دانشگاه علوم، اصفهان (1355)
- ساختمان مرکزی وزارت کار، تهران (1355)
2. آمریکا
الف. تفریحی
- طراحی و نظارت مرکز تفریحی Fame City با مساحت 200,000 فوت مکعب (هیوستون، تگزاس)
ب. تجاری
- طراحی و اجرای 5 نمایندگی فروش اتومبیل (کرایسلر، تویوتا، مزدا و دیگر برندها) شامل سالن‌های فروش و انبار لوازم یدکی (1982-1991)
ج. مسکونی
- طراحی و ساخت 10 ویلا در ایالت‌های کالیفرنیا، واشنگتن، تگزاس و غیره (1981-1999)
د. رقابت‌ها
- طراحی اماکن دولتی، دادگاه‌ها و ساختمان‌های شهری (1989)
- بازسازی مرکز شهری سمرقند، ازبکستان (برای بنیاد آقاخان، 1993)
3. ایتالیا
الف. آموزشی
- طراحی دو ساختمان مدرسه (1966-1973)
ب. تجاری
- طراحی دو نمایندگی مرسدس بنز (1964-1968)
ج. صنعتی
- طراحی کارخانه تولید قهوه کوئینکا (1965-1966) (اجرا نشده)
- کارخانه نساجی برگامو (1967) (اجرا نشده)
د. مسکونی
- طراحی مناطق شهری در ریوارلو، کاستلامونت و ازگنا (1965-1971)
- ساخت 11 ویلا در پیدمونت (1963-1972)
هـ. پروژه‌های تحقیقاتی
- لابراتوار تحقیقات دریایی (مجموعه Olivetti) (1965)
- بازار گل، سانرمو (1962)
- ایستگاه دریایی، جنوا (1962)
- مرکز فرهنگی، سوربن (1962)
و. رقابت‌ها
- طراحی نمایشگاه بین‌المللی تجارت (استفاده از Plastiriv در ساختمان، 1965)
- مجموعه نمایشگاهی بولونیا (1965)
- پل رودخانه Entella، سستری لوانته (1965)
نتیجه‌گیری
جهانگیر درویش با ترکیب مهارت‌های فنی و خلاقیت بی‌نظیر، توانست سازه‌هایی را طراحی کند که نه تنها نیازهای عملکردی را برآورده کنند، بلکه جلوه‌ای هنری و ماندگار نیز داشته باشند. ورزشگاه تختی به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار او در ایران، نمونه‌ای از ترکیب هوشمندانه معماری مدرن با نیازهای فرهنگی و اقلیمی کشور است. آثار درویش همچنان الهام‌بخش معماران جوان است و نشان‌دهنده توانایی‌های معماران ایرانی در سطح جهانی می‌باشد.
