در اواخر دهه ی 40 شمسی، تهران به عنوان میزبان هفتمین دوره بازی های آسیایی که در شهریور 1353 برگزار شد، انتخاب گردید. این رویداد نقطه عطفی برای ایران محسوب می شد، زیرا برای نخستین بار بازی های آسیایی در خاورمیانه برگزار می شد. در این دوره، بیش از 3000 ورزشکار از 25 کشور آسیایی به تهران آمدند که تا آن زمان بیشترین شمار شرکت کنندگان در تاریخ بازی های آسیایی بود.
برای میزبانی این رویداد عظیم، نیاز به زیرساخت های جدیدی احساس می شد. مجموعه ورزشی آزادی به عنوان میزبان اصلی بازی ها احداث گردید، اما این تنها مجموعه ای نبود که برای این هدف ساخته شد. یکی دیگر از ورزشگاه های مهم این رویداد، ورزشگاه تختی (فرح آباد سابق) بود که طراحی آن به دکتر جهانگیر درویش، یکی از برجسته ترین معماران ایرانی سپرده شد.
زندگی نامه جهانگیر درویش
جهانگیر درویش، متولد سال 1312 در ورامین، از معماران برجسته و پیشرو در طراحی سازه های مدرن در ایران است. وی دوران ابتدایی خود را در مدرسه ادب تهران و دبیرستان را در مدرسه البرز گذراند. علاقه او به معماری از دوران کودکی آشکار بود. به گفته خودش، از کلاس ششم به نقشه کشی ساختمان ها علاقه مند شد و در تابستان ها نزد معماران کارآموزی می کرد.
تحصیلات آکادمیک جهانگیر درویش در رشته معماری در دانشگاه تهران آغاز شد، اما پس از یک سال تحصیل در این دانشگاه، تصمیم گرفت برای تکمیل آموزش خود به ایتالیا مهاجرت کند. وی در دانشگاه های معتبر ایتالیا از جمله پلی تکنیک تورینو در مقطع دکتری تحصیل کرد و در نهایت به عنوان یکی از برجسته ترین معماران ایرانی در سطح بین المللی شناخته شد.
دکتر جهانگیر درویش در 6 آذرماه 1403 در سن 91 سالگی درگذشت.
طراحی ورزشگاه تختی
جهانگیر درویش در سال 1345 مأموریت طراحی ورزشگاه 30 هزار نفری تختی را پذیرفت. این پروژه که به منظور استفاده در بازی های آسیایی طراحی شده بود، اهداف و الزامات خاصی داشت که شامل موارد زیر می شد:
- تامین نیازهای ورزشی شهر تهران با تأکید بر حضور زنان در فعالیت های ورزشی.
- طراحی سازه ای مدرن با استفاده از جدیدترین تکنیک ها و مصالح روز دنیا.
- قابلیت گسترش مجموعه برای دهه های آینده.
ویژگی های معماری ورزشگاه تختی
ورزشگاه تختی به شکل نعل اسبی طراحی شده است. جایگاه اصلی تماشاگران در سمت غرب قرار گرفته تا در هنگام مسابقات (که معمولاً بعدازظهر برگزار می شد)، تماشاگران در جهت مخالف تابش نور خورشید بنشینند. این طراحی خلاقانه باعث شد شرایط نوری برای همه تماشاگران برابر باشد.
یکی دیگر از ویژگی های برجسته ورزشگاه، استفاده از سازه های کابلی بود. سقف این ورزشگاه با دهانه ای به طول 245 متر، بیش از دو سوم جایگاه تماشاگران را پوشش می داد. این طرح بر اساس تز دکترای جهانگیر درویش طراحی شد و توجه بسیاری از مجلات تخصصی معماری را جلب کرد. به عنوان نمونه، در سال 1968 مقاله ای درباره این سازه در مجله Bauen und Wohnen منتشر شد.
فضاسازی و امکانات جانبی
در طراحی داخلی ورزشگاه، از طاق های مدرن شده الهام گرفته شده بود که تداعی کننده معماری سنتی ایران و فضای بازارهای ایرانی بود. این طاق ها به شکل متنوع در طول مسیر قرار داشتند و حسی از حرکت و پویایی به فضا می بخشیدند. همچنین، ارتباط بین بخش های مختلف ورزشگاه به گونه ای طراحی شده بود که تداخل بین مسیرهای تماشاگران، ورزشکاران و جایگاه ویژه به حداقل برسد.
زیر جایگاه اصلی، یک سالن ژیمنازیوم طراحی شد که امکان استفاده از مجموعه در تمام فصول سال را فراهم می کرد. این سالن با پوششی کابلی ساخته شده و حدود دو متر بالاتر از سطح همکف قرار داشت.
سایر پروژه های جهانگیر درویش
جهانگیر درویش علاوه بر پروژه های بزرگ در ایران، در سطح بین المللی نیز فعالیت های چشمگیری داشت. یکی از اولین پروژه های او در خارج از کشور، طراحی کارخانه مرسدس بنز در ایتالیا بود. در این پروژه، او از شکل های مقاوم در طبیعت الهام گرفت تا سازه ای پایدار و کارآمد طراحی کند. این طرح به قدری مورد توجه قرار گرفت که در نهایت علاوه بر دستمزد، یک خودروی مدل SE 300 کوپه نیز به عنوان هدیه دریافت کرد.
از دیگر پروژه های مهم او می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طراحی و نظارت بر اجرای مرکز تفریحی Fame City در آمریکا.
- طراحی چندین نمایندگی فروش خودروهای کرایسلر، تویوتا، مزدا، جیپ و رنو در آمریکا.
- طراحی ویلاهای مدرن مانند ویلا مکینتاش و خانه Chevy Chase.
تحصیلات
- دوره مقدماتی معماری: دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران (1332-1334)
- دوره تکمیلی معماری: دانشگاه رم (1334-1336)
- دکترای معماری: دانشگاه پلی تکنیک تورین (1336-1341)
محل فعالیت
- مؤسسه معماری درویش: ایران (از سال 1344)
- آتلیه معماری درویش: ایران (از سال 1962)
- عضویت حرفه ای در نظام معماران ایتالیا: از سال 1964
دسته بندی پروژه ها
فعالیت های اصلی وی از سال 1341 تاکنون در ایران، ایتالیا و آمریکا در قالب پروژه های زیر انجام شده است:
1. ایران
الف. آموزشی
- طراحی مراکز تربیت معلم (اجرا نشده) (1344-1354)
- مؤسسات آموزشی ملی دریای خزر، مازندران (اجرا نشده) (1354-1357)
- برنامه ریزی و طراحی سایت دانشگاه علوم، ایلام (1375)
ب. ارتباطات
- طراحی و ساخت مراکز رادیو و تلویزیون (تهران، بندرعباس، شیراز، تبریز، رضائیه) شامل سالن های تولید، لابراتوار فیلم، آرشیوها و امکانات رفاهی (1342-1357)
- شبکه آموزشی وزارت آموزش وپرورش، تهران (اجرا نشده) (1354)
ج. فرهنگی و ورزشی
- مجموعه ورزشی تختی تهران (استادیوم 30 هزار نفری با سقف کابلی) (1346)
- آمفی تئاتر روباز صداوسیما، شیراز (1355)
- آمفی تئاتر روباز پرسپولیس (1356)
د. پروژه های خاص
- طراحی و اجرای لابراتوار فیلم و انیمیشن برای صداوسیما (1345-1357)
- تدوین کدهای ساختمانی برای وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری تهران (1371-1374)
هـ. مسکونی
- نظارت بر ساخت 2000 واحد آپارتمانی برای کارکنان رادیو و تلویزیون ملی ایران (1353-1357)
- همکاری با کاندیلیس فرانسه در طراحی سیستم های پیش ساخته (تورین، ایتالیا)
و. رقابت ها
- طراحی دانشگاه علوم، اصفهان (1355)
- ساختمان مرکزی وزارت کار، تهران (1355)
2. آمریکا
الف. تفریحی
- طراحی و نظارت مرکز تفریحی Fame City با مساحت 200,000 فوت مکعب (هیوستون، تگزاس)
ب. تجاری
- طراحی و اجرای 5 نمایندگی فروش اتومبیل (کرایسلر، تویوتا، مزدا و دیگر برندها) شامل سالن های فروش و انبار لوازم یدکی (1982-1991)
ج. مسکونی
- طراحی و ساخت 10 ویلا در ایالت های کالیفرنیا، واشنگتن، تگزاس و غیره (1981-1999)
د. رقابت ها
- طراحی اماکن دولتی، دادگاه ها و ساختمان های شهری (1989)
- بازسازی مرکز شهری سمرقند، ازبکستان (برای بنیاد آقاخان، 1993)
3. ایتالیا
الف. آموزشی
- طراحی دو ساختمان مدرسه (1966-1973)
ب. تجاری
- طراحی دو نمایندگی مرسدس بنز (1964-1968)
ج. صنعتی
- طراحی کارخانه تولید قهوه کوئینکا (1965-1966) (اجرا نشده)
- کارخانه نساجی برگامو (1967) (اجرا نشده)
د. مسکونی
- طراحی مناطق شهری در ریوارلو، کاستلامونت و ازگنا (1965-1971)
- ساخت 11 ویلا در پیدمونت (1963-1972)
هـ. پروژه های تحقیقاتی
- لابراتوار تحقیقات دریایی (مجموعه Olivetti) (1965)
- بازار گل، سانرمو (1962)
- ایستگاه دریایی، جنوا (1962)
- مرکز فرهنگی، سوربن (1962)
و. رقابت ها
- طراحی نمایشگاه بین المللی تجارت (استفاده از Plastiriv در ساختمان، 1965)
- مجموعه نمایشگاهی بولونیا (1965)
- پل رودخانه Entella، سستری لوانته (1965)
نتیجه گیری
جهانگیر درویش با ترکیب مهارت های فنی و خلاقیت بی نظیر، توانست سازه هایی را طراحی کند که نه تنها نیازهای عملکردی را برآورده کنند، بلکه جلوه ای هنری و ماندگار نیز داشته باشند. ورزشگاه تختی به عنوان یکی از شناخته شده ترین آثار او در ایران، نمونه ای از ترکیب هوشمندانه معماری مدرن با نیازهای فرهنگی و اقلیمی کشور است. آثار درویش همچنان الهام بخش معماران جوان است و نشان دهنده توانایی های معماران ایرانی در سطح جهانی می باشد.
